महाकवी कालिदास ऋतुसंहार काव्ये शरदऋतूवर्णन - श्लोक १-१० एक पद्यानुवाद

महाकवी कालिदास (चौथे शतक) ऋतुसंहार काव्ये शरदऋतूवर्णन - श्लोक १-१०

 एक पद्यानुवाद 

(सद्भारती वृत्त)

  

तृणांचे चंदेरी वसन ; कमळासारखे रूप उमले   

खुळ्याशा हंसांचा ध्वनि नुपुर की आसमंतात घुमले   

हिची काया की ही लवचिकपणे पक्व साळी लहरते  

वधू आली येथे शरद-रमणी मुग्ध नारी विहरते  ||

रुप्याच्या वर्खाने कुरण सजले चांदणी रात्र बहरे  

जळी हंसक्रीडा- कमलकलिका शुभ्रसौंदर्य विखरे  

फुले जाई, कोठे दिसत कदली सातपानी धवलशी 

फुलांचे हे सारे उपवन धरे सौम्य आभा विमलशी  ||

जळाशी मासोळ्या उसळत जशी मेखलांची चमक ती

किनाऱ्याला पक्षी विहरत जणू शुभ्रमाळाच रुळती  

नितंबांच्या पुष्टीसम दिसत या गोल विस्तीर्ण पुळणी

नद्या गर्वोन्मत्ता निघत जणु की धुंद तंद्रीत रमणी   

रुपेरी शंखाची चमक, कमळाचे कुठे देठ ढवळे  

छटा आकाशाच्या तरल असल्या पाहता दृष्टि निवळे

सरे वर्षावाचे वजन, हलके मेघ वाऱ्यात फिरती   

जणू छत्रे राजावर हळुहळू शुभ्र नाजूक ढळती  ||

नभाला आलेली निळसर छटा अंजनी गर्द खुलते      

फुलांच्या रंगांनी भरून अवघी भूमिही लाल दिसते  

दरीखोरी सारी फुलत, कमळे दूर डोहात डुलती   

नव्या तारुण्याच्या हुरहुर मनी रंगगंधार्त भरती   ||

डहाळ्या वृक्षांच्या हलवत जरा गार वारा झुळझुळे

फुलांनी झाकोळे गुलबस नवी पालवी ही सळसळे          

मधाला आलेल्या भुणभुणत माशा फुलांतून फिरती    

तरूंची ही शोभा कितिक हृदये छिन्नविच्छिन्न करती ||

तिला नक्षत्रांच्या अपरिमित आभूषणांनी सजवले     

ढगांनी चंद्राचे मुख उजळसे लाजणारे लपवले  

तिच्या अंगांगाशी वसन बिलगे चांदण्याचे तलमसे

दिसामासांनी ही शरद-रजनी यौवनाने मुसमुसे  ||

प्रवाहा चोचीने डहुळत करे छिन्न कारंड लहरी

किनाऱ्याची पट्टी गजबजवली सारसांनी कितितरी  

पुकारे हंसांचे घुमत, जन हे पाहता लुब्ध सगळे     

परागांची लाली जळ करत आरक्त फुलताच कमळे ||

विसावा नेत्रांचा,हृदय सुखवे, रौप्यमाळा रुळवतो 

किती आल्हादाचे दव उधळतो चंद्र आनंद भरतो    

पती ज्यांचे गेही पण नसत त्या ऐन दाहात झुरती     

वियोगाच्या दु:खे विषशर जणू चांदण्याला ठरवती  ||

फळाला आलेली हलवत सुटे साळशेते अतिबळे

भराचा वारा हा बहरभरले नाचवी वृक्ष सगळे     

फुलारे जे सारे कमळवन ते देठदेठी थरथरे     

अशा या वाऱ्याने तरुणहृदयांना प्रमाथी ज्वर भरे..||

-भारती..

(‘नक्षत्रलिपी’ संग्रहात अंतर्भूत)

 मूळ संस्कृत श्लोक -

काशांशुका विकचपद्ममनोज्ञवक्त्रा
सोन्मादहंसरवनूपुरनादरम्या।
आपक्वशालिरुचिरा तनुगात्रयष्टिः
प्राप्ता शरन्नववधूरिव रूपरम्या— ३-१

काशैर्मही शिशिरदीधितिना रजन्यो
हंसैर् जलानि सरिताम् कुमुदैः सरांसि।
सप्तच्चदैः कुसुमभारनतैर् वनान्ताः
शुक्लीकृतान्य् उपवनानि च मालतीभिः॥३-२

चञ्चन्मनोज्ञशफरीरसनाकलापाः
पर्यन्तसंस्थितसिताण्डजपङ्क्तिहाराः।
नद्यो विशालपुलिनान्तनितम्बबिम्बा
मन्दम् प्रयान्ति समदाः प्रमदा इवाद्य॥ ३-३    

व्योम क्वचिद् रजतशङ्खमृणालगौरैस् 

त्यक्ताम्बुभिर् लघुतया शतशः प्रयातैः।
संलक्ष्यते पवनवेगचलैः पयोदै
राजेव चामरवरैर् उपवीज्यमानः॥३-४

भिन्नाञ्जनप्रचयकान्ति नभो मनोज्ञं
बन्धूकपुष्परचितारुणता च भूमिः।
वप्राश् च चारु कमलावृतभूमिभागाः
प्रोत्कण्ठयन्ति न मनो भुवि कस्य युतः॥ ३-५

मन्दानिलाकुलितचारुतराग्रशाखः
पुष्पोद्गमप्रचयकोमलपल्लवाग्रः।
मत्तद्विरेफपरिपीतमधुप्रसेकश् 

चित्तम् विसारयति कस्य न कोविदारः॥ ३-६

तारागणप्रवरभूषणम् उद्वहन्ती
मेघावरोधपरिमुक्तशशाङ्कवक्त्रा।
ज्योत्स्नादुकूलम् अमलम् रजनी दधाना
वृद्धिम् प्रयात्य् अनुदिनम् प्रमदेव बाला॥ ३-७

कारण्डवाननविघट्टितवीचिमालाः
कादम्बसारसचयाकुलतीरदेशाः।
कुर्वन्ति हंसविरुतैः परितो जनस्य
प्रीतिम् सरोरुहरजोऽरुणितास् तटिन्यः॥ ३-८

नेत्रोत्सवो हृदयहारिमरीचिमालः
प्रह्लादकः शिशिरसीकरवारिवर्षी।
पत्युर् वियोगविषदिग्धशरक्षतानां
चन्द्रो वहत्य् अतितराम् तनुम् अङ्गनानाम्॥ ३-९

आकम्पयन् फलभरानतशालिजालान्
आनर्तयंस् तरुवरान् कुसुमावनम्रान्।
उत्फुल्लपङ्कजवनाम् नलिनीम् विधुन्वन्
यूनांमनश् चलयति प्रसभम् नभस्वान्॥३-१०