Bharati Birje Diggikar

ज्ञानेश्वरी तत्त्वकाव्य परिचय-अध्याय पहिला- अर्जुनविषादयोग १. गीताटीकेच्या प्रारंभी श्रीज्ञानदेवांनी केलेली वंदने आणि वर्णने- ॐ या परब्रह्मवाचक शुभाक्षराने श्रीज्ञानदेवांनी आपल्या गीताटीकेच्या -भावार्थदीपिकेच्या- प्रारंभीच्या वंदनांना सुरुवात केली आहे. ॐ काराने कोणत्याही शुभकार्याचा प्रारंभ करावयाचा या हेतूबरोबरच ज्याला वंदन करायचे तो आत्म्यातच सामावलेला परमेश्वर ही या मंगलाक्षरातच सामावला असल्याची जाणीवही ज्ञानदेवांनी श्रोत्यांना करून दिली आहे . ॐ नमोजी आद्या | वेदप्रतिपाद्या | जय जय स्वसंवेद्या | आत्मरूपा || पहिले वंदन या ओंकारस्वरूप,वेदप्रतिपादित, आद्य व स्वसंवेद्य अर्थात स्वतःला जाणणार्‍या आत्मरूपाला आहे. हे आत्मरूप हेच परमेश्वरस्वरूप आहे असे सूचित करून ज्ञानेश्वर पहिल्याच वंदनात आपल्या प्रतिपादनाचे वेगळेपण अधोरेखित करतात. .श्रीज्ञानदेवांनी अतिशय अर्थवाही अशा फक्त चार विशेषणांमध्ये या आत्मरूप परमेश्वराचे वर्णन केले आहे.ओंकारस्वरूप असा हा अंतरात्म्यातच वास करणारा परमेश्वर वेदांनी प्रतिपादिलेला,सनातन व स्वतःला जाणणारा,संपूर्ण ज्ञानमय आहे. दुसरे वंदन या पहिल्या वंदनातूनच उगम प

हिवाळ्यातल्या वाऱ्या रे ! -“Blow, blow, thou winter wind” - William Shakespeare  हिवाळ्यातल्या वाऱ्या रे !ये ये वादळवेगाने माणसातल्या कृतघ्नतेहुन ना निर्दय तू,मी जाणे जरी झोंबतो अंगांगा तुझा श्वास हा खरखरता   निराकार फिरणारा तू -  दंशही तुझा वरवरचा हैया हो !मग गात फिरू! हिरव्या रानामध्ये शिरू : मैत्र भ्रम असे एक इथे , प्रेम मूर्खता - मनी धरू : तर मग हैया हैया हो ! जीवनात मस्ती राहो ! कडवट आकाशा शिशिरी गोठवशील का तू इतके विस्मृत उपकारापुढती असले चावे पडत फिके पाण्याला गोठवशील तू तरीही नांगी तुझी बरी मित्राला विसरून जाणे जखम खोलवर अधिक करी हैया हो !मग गात फिरू! हिरव्या रानामध्ये शिरू : मैत्र भ्रम असे एक इथे, प्रेम मूर्खता - मनी धरू : तर मग हैया हैया हो ! जीवनात मस्ती राहो ! भारती .. Blow, blow, thou winter wind, Thou art not so unkind As man’s ingratitude; Thy tooth is not so keen, Because thou art not seen, Although thy breath be rude. Heigh-ho! sing, heigh-ho! unto the green holly: Most friendship is feigning, most loving mere folly: Then, heigh-ho,

कुब्ला खान -एक खंडित स्वप्नदृश्य Kubla Khan Or a Vision in a Dream. A Fragment -   by Samuel Taylor Colerigde झनाडू   नाव आहे एका राजविलासी भव्य प्रासादाचं   कुब्ला खानाच्या फर्मानातून झालं होतं निर्माण त्याचं जिथे पवित्र आल्फ नदी अगणित गुहांमधून वाहात झुळझुळत उतरत लोपते शेवटी एका सूर्यहीन समुद्रात दहा मैल पसरलेला तो सुपीक जमिनीचा विस्तार तटबंदी चौबाजू ंनी त्यातच मनोरेही उभे राखणदार बगीच्यांमध्ये कालव्यांची नसांसारखी जाळी चमके बहरलेल्या झाडांचे सुगंध काठांवर.   टेकड्यांइतक्या जुन्या वनांत उन्हेरी हिरवळ-ठिपके.            पण हाय !एक मोहक तिरपी दरी आता पुढे दिसते गर्द डोंगरउतारांवरचे देवदार जी आरपार छेदत जाते   भयविश्वच असावं हे मंत्रभारलेलं. क्षीण चंद्राखाली कुणी स्त्री तिच्या राक्षस प्रियकराला जणू साद घाली. याच दरीत अखंड कसली खळबळ घुसळत वाहे   गडद धुके नेसून पृथ्वी जणू इथे धपापत आहे   झरा मोठा फुटला आहे इतक्या शक्तीनिशी   त्याच्या त्या आवेगाने भूमी फाटत जाते जशी    गारा तडतड पडती तसे मोठे पाषाणाचे तुकडे मुसळाखा

भवारण्यसीमेवरल्या हाका - अनोळखी प्रदेशात आणि रे गोपाळा – सुनंदा भोसेकर एका स्वायत्त प्रातिभ-प्रदेशात तिला भेटण्यासाठी जावं लागतं. तशी ती सभासमारंभात नसते असं नाही. पण तिच्याच शब्दातही ती सापडेल असंही नाही.तिच्यापर्यंत पोचण्याच्या परवलखुणा शोधताना तिला विसरायला हरकत नाही अशा एका प्रांताचं बांधकाम तिने फार पूर्वीपासून सुनियोजितपणे केलं आहे.तिथेच आपण तिच्या हाका ऐकत मग स्वत:लाही विसरून जावं . समकालीन कवयित्रींपैकी एक महत्वाचं नाव- सुनंदा भोसेकर. खूप पूर्वी १९८० मध्ये हातात आला होता तो तिचा ऋचा प्रकाशनकडून आलेला संग्रह –‘’ अनोळखी प्रदेशात ‘’आणि नंतर २००७ मधला ‘’रे गोपाळा ‘’- दोन्ही आता परममित्र प्रकाशनची प्रकाशने आहेत. ‘’अनोळखी प्रदेशात ‘’मधली सुनंदा जेमतेम विशी ओलांडलेली असेल. पण कवितेतली जाणीव तेव्हाही प्रगल्भ.जिच्या लेखनप्रपंचाची सुरुवातच विश्वरहस्याने झाली, तिचं वय कसं ठरवावं ? ‘’हिमार्त वादळी पानझडींचे हिशेब आठवत | आपण आपले विश्वरहस्यासारखे |घोर एकांतिक होऊन जावे हेच बरे.’’ या पहिल्या कवितेच्या पहिल्या ओळीतच तुडुंब एकटेपण, गूढता आणि असीमता   सामावून सुनंदाने आप

एडगर ॲलन पो (१८०९-१८४९)-   Spirits of the dead -  मृतांचे आत्मे  राखाडी थडगी मनात भरती काळोखल्या जाणिवा एकाकी भ्रमतो तुझा जिवलगा आत्मा स्मशानात या कोणी ना जवळी , कुठे हरवली ती माणसे सर्व जी होती उत्सुक जाणण्यास अवघी एकांतगूढे तुझी एकांती , पण एकटा नसशी तू , हो शांत , मृत्युक्षणी , आत्मे वेढत ते तुला , सतत जे होते सवे जीवनी त्यांची उत्कट आस गूढ धरते छाया तुझ्याभोवती तू हो शांतच , स्तब्धतेतच रहा , जाणून घे ही स्थिती .. आहे स्वच्छ निरभ्र रात्र पण का रागावली आज ती नक्षत्रे वर उंच दूर परक्या स्वर्गातुनी पाहती हे तारेच कधी भरून हृदयी तेजाळती जीविषा आभा तीच तुला ज्वरात थकलेली भासते उष्णशा आता हा ज्वर सोसणे सतत तू , व्यापून राहे तुला आता जे स्फुरती विचार मनी ते सोडायचे ना तुला भासांचे जग आज जे बिलगले आहे तुला येथले , नित्याचेच , जणू तृणांत दंवबिंदू सर्द ओलावले देवाच्या श्वसनापरी झुळुक का नि : स्तब्ध़शी थांबली टेकाडावरले धुके सघनशी छाया जणू गोठली झाडांतून धुके असे लटकते की गूढ गूढातले काही अर्थ भयाण ते सुचवते , संबोध का